معمولا پزشکان برای تشخیص چاقی در افراد، از فرمولی براساس قد و وزن استفاده می‌کنند که نمایه توده بدن (BMI) نامیده می‌شود. بزرگسالان با نمایه توده بدن ۳۰ یا بالاتر، چاق درنظر گرفته می‌شوند. زمانی که نمایه توده بدن ۴۰ یا بیشتر باشد چاقی بیش از حد یا اضافه وزن شدید و چاقی مرضی نامیده می‌شود. زمانی که فرد دچار چاقی مرضی باشد مستعد بیماری‌های جدی است. اما چاقی یک پدیده جهانی است و بسیاری از مردم در کشور ماهم به این عارضه مبتلا هستند. براساس آخرین آمارها 45میلیون ایرانی دچار اضافه وزن یا چاقی هستند؛ یعنی 60درصد از هموطنانمان هر روز صبح که از خواب بیدار می‌شوند سنگینی اضافه وزن را بر پاهای خود می‌کشند، داروهای کاهش قند و چربی‌خون می‌خورند یا حتی برای لاغری دست به دامان قرص‌ها و کمربندهای لاغری می‌شوند. آمار چاقی در کشور آنقدر نگران‌کننده است که وزیر بهداشت بارها در این‌باره سخن به میان آورده و ازجمله توصیه کرده که افراد با ورزش منظم و روزانه و رعایت اصول صحیح تغذیه‌ای از چاقی و اضافه وزن جلوگیری کرده و سلامت خود را حفظ کنند. اما برای پیشگیری و جلوگیری از این پدیده که به‌صورت تهدیدی برای سلامت ایرانیان جلوه‌گر شده است چه کارهایی می‌توان انجام داد؟در این‌باره با دکتر سیدمسعود کیمیاگر، متخصص تغذیه و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در پی می‌آید.
- افزایش پدیده اضافه وزن و چاقی در ایران به چه دلیل رخ داده است؟
شواهد نشانگر آن است که پدیده چاقی در جامعه در حال افزایش است. در عصر حاضر تحرک مردم و به‌ویژه جوانان به‌شدت کاهش‌یافته است و اغلب مردم آپارتمان‌نشین شده‌اند و در واحدهای مسکونی 40تا 50متری زندگی می‌کنند. شهرک‌های اقماری که در اطراف تهران ساخته می‌شوند دارای آپارتمان‌هایی با متراژ پایین هستند؛ در واقع در ایران تنها درمورد ساخت آپارتمان‌هایی با متراژهای پایین، از کشورهای پیشرفته الگوبرداری کرده‌اند درحالی که معیارهایی نظیر ایجاد فضای سبز و فضای ورزشی نیز در ساخت آپارتمان‌ها باید مورد توجه قرار گیرد که البته در ساختمان‌سازی‌‌هایی که در ایران انجام می‌گیرد این معیارها کمتر رعایت می‌شود. بنابراین اگر افراد تمایل به انجام ورزش هم داشته باشند به‌دلیل نبود امکانات ورزشی و فضای سبز در اطراف مجتمع مسکونی خود، قادر به انجام این کار نخواهند بود.
- پس کمبود امکانات و سرانه ورزشی یکی از علل بروز چاقی در سطح کشور است؟
بله. به‌دلیل کمبود امکانات ورزشی، تفریح اغلب مردم در مراجعه به فست‌فودها و مصرف چیپس و غذاهای پرکالری خلاصه شده است. متأسفانه اکنون نیز تبلیغات موادغذایی پرکالری نظیر چیپس زیاد شده است. هرگرم چیپس دارای پنج کالری انرژی است؛حتی ذرت مکزیکی که اکنون فروش آن در سطح شهر یا فست‌فودها رواج پیدا کرده است نیز دارای کالری بسیار بالایی است چرا که در طبخ آن کره مورد استفاده قرار می‌گیرد. با لحاظ‌کردن همه این عوامل شرایط برای چاق شدن و افزایش وزن فراهم شده است.
- چه اقدامات و تمهیداتی برای جلوگیری یا پیشگیری از پدیده چاقی در جامعه اندیشیده شده است؟
مقداری از این اقدامات عملی است و مقدار دیگری از آنها در حد حرف باقی مانده است. این به آن معناست که همگان درباره چاقی حرف می‌زنند و دل می‌سوزانند اما چون مقابله با چاقی و اتخاذ تمهیداتی برای پیشگیری از آن کار سنگینی است اقدامی اساسی در این رابطه انجام نشده است. حداقل و کف اقداماتی که می‌توان در این زمینه انجام داد ایجاد فضاهایی با امکانات ورزشی است. در حال حاضر ما در ابتدای مسیری هستیم که غرب در رابطه با چاقی و معضلات مربوط به آن پیموده است.
- آیا کشورهای دیگر نیز با این مشکلات مواجه بوده‌اند و تجربیاتی در زمینه مقابله با پدیده چاقی کسب کرده‌اند؟
در آمریکا تلاش‌های زیادی انجام شد تا دوباره سبک تغذیه را به گذشته برگردانند و فرهنگ تغذیه سالم را جایگزین فرهنگ استفاده از فست‌فود یا مواد پرکالری کنند. من اطلاع دارم که شهردار لس‌آنجلس تصمیم گرفته بود از شورای شهر بخواهد تا قانونی را تصویب کند که دیگر به فست‌فودها مجوز تاسیس ندهند اما زمانی که تلاش کردند این مسئله را به قانون تبدیل کنند متوجه شدند که نمی‌توانند از نظر قانونی چنین اقدامی را انجام دهند؛ در واقع آنها در تعریف فست‌فود- رستوران دچار مشکل شده بودند و نمی‌دانستند دقیقا باید چه معیارهایی برای تعریف «فست‌فود» درنظر گرفته شود تا بر مبنای آن بتوان از طرق قانونی جلوی تاسیس آن را گرفت. به‌عنوان مثال یکی از افراد در شورای شهر پیشنهاد داد که جاهایی را به عنوان فست‌فود تعریف کنیم که صندلی برای نشستن ندارند اما در نهایت دیدند نمی‌شود چنین معیاری را برای فست‌فود قرار داد، چرا که اغلب فست‌فودها امروزه دارای صندلی و حتی میز هستند.
یکی دیگر از اعضا پیشنهاد داد که فست‌فود را رستورانی تعریف کنند که منوی آن محدود باشد که باز هم متوجه شدند نمی‌شود چرا که همه فست‌فودها دارای منوی محدود نیستند. هر کاری کردند دیدند نمی‌توانند معیاری را برای تعیین یک رستوران به‌عنوان فست‌فود مشخص کنند و علاوه بر آن دربرابر این تلاش‌ها مقاومت زیادی صورت گرفت؛ بنابراین آنها (غربی‌ها) راه درازی را رفته‌اند و می‌خواهند دوباره از این مسیر بازگردند و به تغذیه صحیح روی آورند اما این امر برایشان میسر نمی‌شود. ما هنوز از نظر تغذیه ناسالم و ایجاد فرهنگ مصرف فست‌فود در کشور حتی نیمی از راه را طی نکرده‌ایم و زمان برای پیشگیری داریم اما انجام اقدامات مؤثر و مفید در این زمینه یک عزم ملی می‌خواهد ولی هنوز آن عزم ملی وجود ندارد. این کار در واقع وظیفه یک وزارتخانه یا سازمان نیست، در واقع مجموعه‌ای از نهادها باید برای این کار برنامه‌ریزی کنند؛ از وزارت آموزش و پرورش و ارشاد گرفته تا وزارت بهداشت. نمی‌توان مبارزه با چاقی را تنها در حیطه وظایف وزارت بهداشت دانست. یک سیاستگذاری تغذیه‌ای برای کشور لازم است و این کار از دست یک وزارتخانه به‌تنهایی بر نمی‌آید.
- برای افرادی که رژیم‌های سفت و سخت می‌گیرند و پس از یک یا دو سال دوباره پرخوری را در پیش می‌گیرند و چاق می‌شوند چه راه‌حلی پیشنهاد می‌کنید؟
به کسی که 20کیلو وزن کم می‌کند باید برنامه‌ای داده شود که تغذیه خود را طبق آن تنظیم کند چرا که افراد اگر برنامه‌ای برای کنترل تغذیه خود نداشته باشند دوباره چاق می‌شوند. همه افراد می‌توانند با یک رژیم محدود لاغر شوند اما زمانی که لاغر شدند باید به متخصص تغذیه مراجعه کنند و پس از آن نیز باید به توصیه‌های این متخصص عمل کنند تا دوباره چاق نشوند.
- آیا فرد به‌تنهایی نمی‌تواند پس از کاهش وزن، مراقب تغذیه خود باشد؟
خیر. خود به‌تنهایی نمی‌تواند؛ این یک کار تخصصی است و افراد نیز اغلب اشتباه می‌کنند و پس از کاهش وزن به متخصص تغذیه مراجعه نمی‌کنند؛ در نتیجه شاهد این هستیم که افرادی که رژیم می‌گیرند پس از یک دوره به عادات تغذیه‌ای سابق خود بازمی‌گردند و دوباره چاق می‌شوند.
- چه توصیه‌هایی برای پیشگیری از چاقی دارید؟ درصورتی که فرد دچار چاقی شده باشد چه کارهایی جهت لاغر شدن باید انجام دهد؟
یکی از مشکلات ما در این زمینه بوفه‌های مدارس هستند. حداقل کاری که ما می‌توانیم در این زمینه انجام دهیم این است که جزوه‌های آموزشی درباره تغذیه، تهیه کرده و به چاپ برسانیم و آنها را به‌طور رایگان در اختیار دانش‌آموزان و جوانان قرار دهیم تا بتوانند مقدار غذایی مورد نیاز خود را برحسب میزان کالری دریافتی محاسبه کنند. می‌توان این کار تخصصی را با کمک و نظارت کارشناسان تغذیه انجام داد. اگر شرایطی مهیا شود تا وزارت آموزش و پرورش بتواند این کارشناسان را برای حضور در مدارس استخدام کند، آنها نیز مانند معلم ورزش و معلم بهداشت خواهند توانست با حضور مؤثر در مدارس (در قالب کلاس‌ها یا واحدهای درسی) دانش‌آموزان را راهنمایی کنند و اصول صحیح تغذیه‌ای را به آنان آموزش دهند. در واقع تغذیه هم جزو آیین و سبک زندگی است و افراد باید از زمان دانش‌آموزی آن را فرا بگیرند. این بخشی از قضیه است و یک بخش دیگر همانگونه که گفتم مربوط به آماده بودن شرایط و امکانات می‌شود. در سطح شهر و در مجتمع‌های مسکونی امکانات ورزشی باید ایجاد شود و حتی باید در سطح کلان به تاسیس باشگاه‌های ورزشی در زمینه‌های مختلف به طور ویژه توجه شود.
- چه بیماری‌هایی فرد چاق را تهدید می‌کند؟
چاقی را بسیاری از کارشناسان ام‌الامراض می‌دانند. با یک بررسی ساده شما می‌توانید به این نتیجه برسید که منشأ بیماری‌هایی نظیر دیابت، فشارخون، بیماری‌های قلبی و عروقی، آرتروز و حتی ریزش مو و خروپف، چاقی است. شما زمانی که بیماری‌ها را مورد شمارش قرار دهید متوجه می‌شوید که چاقی تنها باعث بروز یک یا دو بیماری یا عارضه نمی‌شود، چاقی حتی می‌تواند زمینه‌ساز بروز بیماری‌های روانی نظیر افسردگی بشود.
